Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sınıf Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Üyeleri, Sakine Hakkoymaz ve Neşe Uygun’un “1. Uluslararası Özel Yetenekliler Kongresin “de (Özyek) sözlü bildiri olarak sundukları araştırmaları Dede Korkut Hikayeleri ve Üstün Yetenekli çocuklarla ilgili ilginç noktalara değiniyor.
Dede Korkut Hikâyeleri, Oğuzların en önemli hazinelerinden biridir. Bu hikâyeleri bu kadar değerli kılan ise, Oğuzların yaşayışı ile ilgili pek çok kültürel unsuru bünyesinde ihtiva etmesidir. Söz konusu eser, Oğuzların dili, kültürü, gelenek ve görenekleri, yaşam şekilleri ve devlet anlayışları ile ilgili çok önemli bilgiler sunmakla beraber, Oğuzların tarihleri, coğrafyaları ve komşu oldukları yabancı topluluklarla ilişkileri ile ilgili de önemli bilgiler barındırmaktadır. Bu araştırmanın amacı da; Dede Korkut Hikâyelerindeki çocuk kahramanların gelişimsel özellikler açısından üstün yeteneklilik özelliklerine sahip olup olmadıklarını incelemektir. Bu gelişimsel özellikler; bilişsel, dil, duygusal fiziksel, sosyal gelişim alanları, akademik durum ve yaratıcılığı kapsamaktadır. 12 adet Dede Korkut Hikâyesi betimsel analiz yoluyla yorumlanmıştır. Araştırmada üstün yetenekli çocukların özellikleri noktasında hikâyeler ayrıntılı olarak ve tek tek incelenmiş, çocuk kahramanlardaki üstün yeteneklilik ortaya konmuştur. Araştırma bulgularına dayalı olarak, altı çocuk kahramanın üstün yeteneklilik özelliklerine sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Oğuzların yaşayışının anlatıldığı bu hikâyeler, birçok sosyal ve kültürel unsuru bünyesinde barındırmaktadır. Göçebe yaşam tarzının sürdürülebilmesi için yaptıkları mücadele ve savaşlar, ad almak için çocukların gösterdikleri olağanüstü yetenekler, küçük yaşta ok atmak, ata binmek, kılıç kuşanmak gibi beceriler; hikâyelerdeki çocuk kahramanların üstün yeteneklilik özelliklerini taşıdıklarını göstermektedir. Aynı zamanda Dede Korkut Hikâyeleri; eğitim-öğretim sürecinde bireyin bilgi, beceri, yetenek ve bununla birlikte duygu kazanımı için de gerekli ve önemlidir.
Yetenek genel bir tanımla; bir şeyi anlama ya da yapabilme niteliği ve kabiliyetidir. İnsan yaşamının her aşamasında giderek gelişim gösteren bu özellik bireye göre değişkenlik gösterir. Her bireyin doğuştan sahip olduğu bir yetisi vardır. Yetenek ve yaratıcılık doğuştan olabileceği gibi, onu tetikleyen dış etmenler, başka bir ifadeyle çevre faktörü de yadsınamaz bir gerçektir. Yaratıcı bireyler; alışılmışın dışındakini bulmayı, araştırmayı severler ayrıca keşif ve merak duyguları en üst düzeydedir (Aktaran: Uçar, 2015, s. 2). Üstün ve özel yeteneklilik; bireyin, genetik özelliklerle var olan ve çevresel uyaranlarla gelişen; fiziksel büyüme ve gelişim, hareket gelişimi, algı- dikkat kontrolü, analiz, sentez, problem çözme gibi bilişsel gelişim, dili anlama ve ifade etme yeteneği, sosyal, duygusal ve estetik gelişim alanlarının birinde ve/veya birkaçında ya da hepsinde çeşitli gözlem ve ölçme araçlarıyla uzman kişiler tarafından gözlenen ve/veya ölçülebilen, yaşıtlarından ileri düzeyde olma durumudur (Baykoç, 2014, s. 16).
Baykoç’a (2014) göre, üstün yetenekli çocukların gelişimsel özellikleri; bilişsel gelişim alanı, akademik durum, yaratıcılık, dil gelişim alanı, fiziksel gelişim alanı, sosyal gelişim alanı ve duygusal gelişim alanının kapsamaktadır. Bu alanlara ait özellikler şöyledir:
Bilişsel gelişim
- Gelişimsel dönüm noktalarından erken başarı
- Çabuk öğrenme
- Çevreyi hassas ve keskin gözlem gücü
- Güçlü hafıza
- Bir süre önce öğrenilmiş bilgi ve becerilerin anımsanması
- Akranlarına oranla derinlemesine bilgi birikimi
- Soyut kavramları anlayabilme
Akademik durum
- Yazar, okur ve sayılarla ilişkilidir
- Okula başlamadan önce okuryazarlar
- Kitaplar ve filmlerle ilgili olarak gelişmiş bir tercih listeleri vardır
Yaratıcılık
- Hayal etme
- Yaratıcı problem çözme
- Sezgilerini kullanabilme
- Birçok sayıda fikir üretebilmeyi ifade eden akıcılık özelliği
- Kategorik düşünebilmeyi ve problem üzerinde nitelikli düşünceler üretmeyi ifade eden esneklik özelliği
- Sınırları aşarak düşünebilme
Dil gelişimi
- Erken kavrama
- Gelişmiş kelime hafızası ve gramer bilgisi ile akıcı bir artikülasyon
- Analoji ve metafor kullanımları
- Doğaçlama bir şekilde şiir veya şarkı yazma yeteneği
- Daha az olgunlaşmış çocuklarla konuşurken dilini değiştirebilme yeteneği
- Dil becerilerini fikir ve bilgi alışverişi amaçlı olarak çok erken yaşlarda kullanabilme
- Sofistike bir espri anlayışı
Fiziksel gelişim
- Erken motor gelişim, özellikle bilişsel gelişimin etkili olduğu becerilerde erken motor gelişimi
- Yön kavramlarının erken gelişmesi (sağ / sol vb.)
- Yeni ve zor yapbozları bir araya getirmede ustalık
- Parçalardan ilginç şekil veya örüntüler oluşturabilmek
- Gelişmiş, düzgün el yazısı ve çizimler
- Yüksek düzeyde fiziksel enerji
Sosyal gelişim
- Diğerlerine karşı yüksek düzeyde empati
- Az benmerkezcilik; diğerlerinin duygularını anlayabildikleri için
- Gelişmiş oyun ilgileri
- Kurallı oyunları oynamaya karşı erken yaşta görülen bir beceri
- Erken yaşta gelişmiş yakın arkadaşlık kurma becerisi
- Kendinden büyük yaşta çocuklar veya yetişkinlerle arkadaşlık kurma arayışı
- Eğer bilişsel düzeyde akranı yoksa bireysel oyunları tercih etme
- Oyun fikirleri ve adalet duyguları ile ilgili olarak sıklıkla diğerleri tarafından aranan olmaları
- Liderlik becerileri
Duygusal gelişim
- Duygusal duyarlılık, yoğunluk ve tepki
- Bazıları için erken varoluşsal bilinç
- Korkuların erken gelişimi
- Farklı olmaları ile ilgili olarak benlik kavramlarının gelişmesi
- Güçlü oldukları alanlarda kendine güven duyguları
- Mükemmeliyetçilik, yüksek standartlar belirleme
- Eleştiriye karşı aşırı duyarlılık
- Duygusal ve davranışsal patlamalara sebep olabilecek hayal kırıklıkları
- Sıklıkla kendinden büyük çocuklara verilen sorumlulukları dahi kabul etmek (Porter, L. 2005)
Bu bilgiler ışığında; Dede Korkut Hikâyelerindeki çocuk kahramanların birçoğunun gelişimsel özellikler açısından üstün yeteneklilik özelliklerine sahip olduğu düşüncesi araştırmanın önemini ortaya koymaktadır.
Dede Korkut Hikâyelerindeki üstün yetenekli çocuk kahramanlarla ilgili olarak ulaştığımız sonuçları, genel olarak şu şekilde ifade etmek uygun olacaktır:
Dede Korkut Hikâyelerinde yer alan çocuk kahramanlardaki yaratıcılık, bilişsel, fiziksel, sosyal, dil ve duygusal gelişim alanlarındaki özelliklerin üstün yetenekli çocukların sahip olduğu özellikleri yansıttığı sonucuna ulaşılmıştır. Dağlıoğlu’nun (2004) çalışmasında; üstün yetenekli çocukların hayal güçlerini, yaratıcılıklarını ve dil gelişimlerini desteklemek için kendi süper kahramanını yaratmalarına yönelik etkinlikler düzenlenmesi vurgulanmıştır.
Üstün yetenekli çocukların gelişimsel alanlarından biri olan akademik durum alanına ait herhangi bir bulguya çocuk kahramanlarda ulaşılmamıştır. Bu durumun nedeni; göçebe bir toplum olan Oğuzların çocuklarını ata binmek, kılıç kuşanmak, ok atmak gibi daha çok savaşçılık alanında eğitmeleri olabilir.
Bilişsel gelişim alanına ait soyut kavramları anlayabilme, güçlü hafıza, çevreyi hassas ve keskin gözlem gücü ve bir süre önce öğrenilmiş bilgi ve becerilerinin anımsanması özelliklerinin genel olarak tüm çocuk kahramanlarımızda var olduğu görülmüştür. Mertol, Doğdu ve Yılar’ın (2003) yaptığı araştırmada elde edilen metaforlarda yapı bakımından olumsuz, anlamca olumlu tümcelerin varlığı, belirtilen inanç ve varsayımların kökenlerini belirlemede uyarıcı olduğu ortaya çıkmıştır. Metaforlar bireylerin geçmiş yaşantılarını, bugünkü düşüncelerini, geleceğe ilişkin umutlarını kısacası bakış açılarını yansıtma işlevine sahiptir. Bu ifadelerden hareketle Dede Korkut Hikayelerindeki meteforların çocuk kahramanların bilişsel düzeylerini ortaya koyduğu söylenebilir.
Yaratıcılık alanında; yaratıcı problem çözme becerisi çocuk kahramanların hepsinde görülmekteyken hayal etme, sezgilerini kullanabilme, birçok sayıda fikir üretme ve sınırları aşarak düşünebilme özelliklerinin de olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Dil gelişimi alanına ait özelliklerin tamamı çocuk kahramanlarda mevcuttur. Bu durumun nedeni; şiirsel ifade gibi sözlü kültür unsurlarının günlük yaşamda sıklıkla kullanılmasıdır.
Göçebe olmaları nedeniyle sürekli savaş halinde olan Oğuzlarda; ata binmek, ok atmak, yay kullanmak büyük bir meziyettir. Çocuklar daha küçük yaşta ok atmak, ata binmek, kılıç kuşanmak gibi eğitim süreciyle karşılaşırlar. Bu nedenle de tüm çocuk kahramanların fiziksel gelişim alanına ait yüksek düzeyde fiziksel enerjiye sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Sosyal gelişim alanına ait liderlik becerilerinin çocuk kahramanların tamamında mevcut olduğu görülmüştür. Bunun nedeni; bu çocukların han oğlu olmalarının yanında erken yaşlardan itibaren liderlikle ilgili sorumlulukları üstlenmeleri olabilir. Çocuk kahramanların birçoğunun yüksek düzeyde empati, diğerlerinin duygularını anlayabilme, gelişmiş oyun ilgileri ve yakın arkadaşlık kurma becerilerine de sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Gündüz’ün (2010) çalışmasında, üstün yetenekli çocukların ahlâkî önder konumundaki önemli şahsiyetler aracılığıyla kendilerini tanımaları ve uygun rol modelleriyle karşılaşmalarına imkân verebilmek için çeşitli kitaplar ya da görsel, işitsel materyaller kullanılması sonucu bu çocukların sosyal gelişim alanındaki liderlik özelliğini desteklemektedir.
Duygusal duyarlılık, yoğunluk ve tepki, güçlü oldukları alanlarda kendine güven duyguları, mükemmeliyetçilik ve erken benlik gelişimi gibi duygusal gelişim alanına ait pek çok özellik çocuk kahramanlarda görülmüştür. Dede Korkut Hikâyelerindeki üstün yetenekli çocuk kahramanların duygusal gelişim alanlarına ait özellikler karşılaştırıldığında Salur Kazan’ın Evinin Yağmalandığı Hikâyesindeki Uruz’un diğer çocuk kahramanlardan daha yüksek düzeyde duygusal duyarlılığa sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ancak çocuk kahramanlardan biri olan Yigenek’te duygusal gelişim alanına ait herhangi bir özellik bulunmamıştır. Kurnaz, Çiftçi ve Karapazar’ın (2013) yaptığı çalışma sonucuna göre, Üstün zekâlı ve yetenekli öğrenciler pek çok yüksek ahlaki ve moral değere ve duyarlılığa sahiptir. Eğitim ve öğretim programlarında Dede Korkut Hikâyelerinin kullanılması bu öğrencilerin duygusal duyarlılık ve manevi değerlerin doğru şekilde gelişmesine destek olabilir.
Elde edilen bulgular doğrultusunda ulaşılan sonuçlara göre hikâyelerdeki birçok çocuk kahramanın özelliklerinin üstün yetenekli çocukların özellikleriyle örtüştüğü görülmüştür.
Dede Korkut Hikâyelerindeki üstün yetenekli çocuk kahramanlarla ilgili olarak öneriler, aşağıdaki gibidir:
- Bu araştırmada incelenen “Dirse Han Oğlu Boğaçhan Hikâyesi, Salur Kazan’ın Evinin Yağmalandığı Hikâye, Kam Püre’nin Oğlu Bamsı Beyrek Hikâyesi, Salur Kazan’ın Evinin Yağmalandığı Hikâye, Begil Oğlu Emren’in Hikâyesi, Uşun Koca Oğlu Segrek Hikâyesi” başlıklı hikayeler öğrenme-öğretme süreçlerinde öğretmenler tarafından kullanılabilir.
- Bu hikâyelerle üstün yetenekli çocukların tanıştırılması özellikle onların dil, sosyal, duygusal ve bilişsel gelişim alanlarını destekleyebilir.
- Hikâyelerin ifade ettiği anlamlar üzerinden yaptırılan sözlü, yazılı ve görsel nitelikli çağrışım alanı çalışmaları, öğrencilerin yaratıcı düşünme becerilerinin gelişimine katkıda bulunabilir.
- Karakterler bilgisayar oyunlarında kahraman olarak kullanılabilir.
- Makalenin tamamına http://dergipark.gov.tr/download/article-file/339608 adresinden ulaşabilirisiniz.
Bir yanıt bırakın