Türkiye’de ilk zeka ölçeği çalışmaları 1915 yılında Stanford-Binet Zeka Ölçeği’nin uyarlaması ile başlamış, takip eden 100 yıl içinde zeka ölçeği uyarlama kültürü oluşmuştur. Ülkemizde hala en yaygın olarak kullanılan zeka testi 1979 senesinde Pearson Yayınevi tarafından çıkarılmış olan WISC-R’dır. Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM), Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM) yaygın olarak WISC-R’ı kullanmaktadır.
Zeka testlerinde ortaya çıkabilecek en büyük sorun dil sorunu. Kültürden kültüre uyarlama gerektiren bu testler ana dilde alınmadıkça düşük skor verebiliyor. Ölçme aracını uygulayanlar, psikolojik danışma ve rehberlik, eğitimde psikolojik hizmetler ve psikoloji lisans mezunu olmanın yanında bu ölçme aracıyla ilgili resmi ve özel kuruluşlar ile meslek örgütleri tarafından verilen eğitim yaşantısına katılarak sertifikaya sahip olmaları gerekmektedir.
Zekâ gibi psikolojik yapıların doğru ve tutarlı ölçümü geçerlilik ve güvenirliliğin kalitesine bağlıdır. Test puanının geçerliği bir testin olmazsa olmaz niteliği olması gerekirken güvenirlik, geçerlik için gerekli bir ön koşuldur (Thorndike, 1997). Zekâ testi uygulamalarının psikolojik, sosyal ve ekonomik sonuçları çok büyüktür. Örneğin bir çocuğun zekâ testi sonucuna göre özel eğitim programına kabulü çocuğun bütün yaşamını olumlu veya olumsuz etkileyebilir. Bu tip değerlendirmeler ve kararlar çocuk üzerinde psikolojik etki, çocuğun yakın ve uzak çevresini etkileyerek sosyal etki, insan gücünü etkileyerek de ekonomik etki yaratır. Zekâ testlerine bu pencereden bakıldığında geçerliği ve güvenirliği ayrı bir önem taşır. (Anadolu Sak Zekâ Ölçeği (Asis) Güvenirlik Ve Geçerlik Raporu)
Farklı kültürlerin, farklı bir çağın testlerini norm çalışmaları yaparak günümüze uyarlamaya çalışmaktayız. Bu testler bilgisayarlar, tabletler, akıllı telefonlar yokken oluşturulmuş testler. Günümüz çocuklarının zeka ölçümünü yapmakta ne kadar geçerli ve güvenilir tartışmalı bir durum. Neyse ki Anadolu Üniversitesi Üstün Zekalıların Eğitimi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Uğur Sak ve kıymetli ekibi bizim ülkemize ve günümüz çocuklarına uygun bir zeka ölçeği oluşturdular.
Ülkemizde uygulanan zeka testlerine ve içeriklerine bir teker teker değinelim.
Anadolu-Sak Zeka Ölçeği – Asis Zeka Ölçeği
Anadolu-Sak Zeka Ölçeği (ASİS), dünyadaki bireysel zeka testleri arasında yaş grubuna düşen örneklem büyüklüğü bakımından temsil gücü en yüksek zeka testidir. Geçerlik ve güvenirlik değerleri çok iyi ve mükemmel düzeylerde saptanmıştır.
1916 yılında Lewis M. Terman, ilk zeka ölçeği kabul edilen Alfred Binet’in prototip zeka ölçeğini revize edip, standardizasyon ve norm çalışmalarını yaptıktan sonra Stanford-Binet Zeka Ölçeği adıyla yayınlar. Ölçekteki Stanford, Terman’ın çalıştığı Stanford Üniversitesi, Binet ise Alfred Binet’in soyadıdır. ASIS’te bu tarihi olguya işaret ederek, projeye bütçe desteği veren Anadolu Üniversitesi ve zeka ölçeğinin prototipini geliştiren Prof. Dr. Uğur Sak’ın soy adını birleştirerek Anadolu-Sak Zeka Ölçeği adını verdi (ya da kısa adıyla ASİS, İngilizce olarak Anadolu-Sak Intelligence Scale). Anadolu-Sak Zeka Ölçeği, genel zekayı ve genel zekayı oluşturan ana bileşenleri objektif olarak ölçen bireysel bir zeka ölçeğidir. Yedi alt testten oluşan ASİS, sekiz farklı performans profili vermektedir. 4-12 yaş aralığındaki kişilere bireysel uygulanmaktadır. Uygulama süresi 25-45 dk.dır.
Genel Zekâ Endeksi, Sözel Potansiyel Endeksi, Görsel Potansiyel Endeksi, Bellek Kapasitesi Endeksi, Sözel IQ, Görsel IQ, Sözel Kısa Süreli Bellek Endeksi, Görsel Uzamsal İşleyen Bellek Endeksi
WISC-R testi
6-16 yaş arasında bireylere uygulanır. Ana hatlarıyla iki farklı parçadan oluşur: Sözel Zeka Bölümleri ve Performans Zeka Bölümleri. Bu iki bölüme ait 6’şar tane test vardır. Yani toplamda 12 test vardır. Bu iki gruba ait testler birbiri ardına verilir. Yani çocuğunuz, sözel zeka bölümüne ait bir test uygulandıktan sonra, çocuğa bir performans zeka testi verilir.
Sözel Zeka Grubuna ait alt testler: Genel Bilgi, Benzerlikler, Aritmetik, Sözcük Dağarcığı, Yargılama, ve ek test olarak Sayı Dizisidir.
Performans Zeka Grubuna ait alt testler ise: Resim Tamamlama, Resim Düzenleme, Küplerle Desen, Parça Birleştirme, Şifre ve ek test olarak Labirentler’dir.
Ek test olan Sayı Dizisi ve Labirentler çocuğa uygulanmak zorunda değildir. Ancak, sayı dizisi testi çocuğun kısa-süreli belleğini (short-term memory) ölçmede etkili bir test olduğundan uygulanması tavsiye edilir.
Stanford-Binet Zeka testi
Alfred Binet ve Theodore Simon tarafından zihinsel engelliliğin farklı düzeylerini tespit etmeye yönelik ilk objektif ölçme aracı olarak 1905 yılında geliştirilmiştir. Stanford-Binet Zeka Testinin orijinal biçimi sürekli genişletilerek, günümüze ulaşmıştır. 2003 yılında yayınlanan Stanford-Bine Zeka Testinin 5. ve en son versiyonunu, zeka ve bilişsel yeteneklerin değerlendirilmesinde bir dizi yeniliği beraberinde getirmektedir.
SB5, yaşları 2 ila 85 yaş arasında değişen çocuk ve yetişkinlere uygulanabilmekte olup, beşi sözel olmayan ve beşi sözel olmak üzere on alt testten oluşmaktadır. SB5, özel gereksinimi olan çocukların (gelişimsel gerilik, öğrenme güçlüğü ve üstün yetenekli) tespit edilmesinden öğrencilerin okul programlarına yerleştirilmelerine kadar geniş bir kullanım alanı olan bir ölçme aracı olarak kullanılmaktadır. 2 bölümden oluşur. Performans bölüm ve sözel bölüm.
Leiter Zeka Testi
İşitme ve konuşma problemi olan çocukların zihinsel performanslarını belirlemeyi amaçlayan dile dayanmayan bir performans testidir. Bazı maddelerinin uygulamasında süre sınırı vardır. Yetenek (Zeka) testidir. 2-18 yaşları arasındaki bireylere uygulanmaktadır. Bireysel bir test olup bir oturumda bir kişiye uygulanır. Test ile ilgili model çocuğun önüne konur, sonra modele ait blok parçalar yönergeye uygun olarak sırayla çocuğa verilir ve çocuktan blok parçaları modele göre yerleştirmesi istenir.
Kohs Küpleri Zeka Testi
17 kart ve desenli küplerden oluşmaktadır. Süreli bir testtir. 10 yaş üzerindeki çocuklara uygulanır. Bireysel olarak uygulanır. Çocuk uygulayıcının verdiği süre içinde gösterilen karttaki deseni küplerle yapmaya çalışır.
Good Enough-Harris İnsan Resmi Çizme Testi
Yönerge : “Bu kağıda bir insan resmi çizmeni istiyorum. Çizebildiğin kadar güzel olsun, her şeyini çiz.” şeklindedir.
Porteus Labirentleri Testi
S.D.Porteus tarafından geliştirilmiş olan Porteus Labirentleri Testi Bağlan Torol tarafından Türkçeye uyarlanmıştır. Genel yeteneği belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. Sözel açıklamaya dayalı bir test değildir. 12 labirentten oluşmaktadır. Sınırlandırılmış bir süre uygulaması yoktur. Bireysel zeka testi olarak kullanılmaktadır. 7,6-14 yaş arasındaki bireylere uygulanmaktadır. Bireysel bir test olup bir oturumda bir kişiye uygulanır. Çocuğun labirentlerdeki çıkış yolunu bulması esasına dayanmaktadır.
Bir yanıt bırakın